Γράφει ο Βασίλης ΚωστούλαςΗ ευρωπαϊκή κρίση και η αμερικανική οικονομία
Τους τελευταίους μήνες η ευρωπαϊκή κρίση έχει απασχολήσει αρκετά το κοινό στις ΗΠΑ: έχουν γραφτεί πολλά άρθρα στον αμερικανικό τύπο, ο Ομπάμα έχει κάνει αναφορές στην κρίση σε ομιλίες του και το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης φαίνεται να παρακολουθεί τις εξελίξεις από κοντά.
Εκ πρώτης όψεως αυτό μοιάζει παράδοξο γιατί οι ΗΠΑ έχουν σχετικά περιορισμένες οικονομικές συναλλαγές με τις χώρες που βρίσκονται στο επίκεντρο της κρίσης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία) λόγω του μικρού τους μεγέθους. Το 2008 οι συνολικές εξαγωγές των ΗΠΑ προς τις τέσσερις αυτές χώρες έφτασαν μόλις το 1.4% του συνόλου των αμερικανικών εξαγωγών.
Η πηγή της ανησυχίας είναι ότι οι βορειοευρωπαϊκές τράπεζες έχουν κάνει μεγάλα ανοίγματα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια καθώς έχουν δανείσει συνολικά δύο τρισεκατομμύρια ευρώ στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα των τεσσάρων χωρών. Έτσι, στην περίπτωση γενικευμένης αδυναμίας πληρωμών από τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας θα προκληθούν μεγάλες ζημιές στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο έχει στενούς δεσμούς με το αντίστοιχο αμερικάνικο.
Επιπλέον, η αβεβαιότητα σχετικά με το ποιες χώρες θα μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα σημαίνει ότι η έλλειψη εμπιστοσύνης του επενδυτικού κοινού για μια χώρα μεταδίδεται πολύ γρήγορα και στις υπόλοιπες. Αυτό το είδαμε να συμβαίνει τον περασμένο Μάιο όταν η κρίση είχε σαν επίκεντρο αρχικά την Ελλάδα και μετά επεκτάθηκε στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή περιφέρεια και ξανά το Νοέμβριο όταν πέρασε από την Ιρλανδία στις Ιβηρικές χώρες.
Συνεπώς η στάση πληρωμών σε μια από αυτες τις χώρες μπορεί να σπρώξει και τις υπόλοιπες χώρες στη χρεωκοπία, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στις τράπεζες της Γερμανίας και της Γαλλίας τα οποία θα μεταφέρουν την κρίση στην άλλη όχθη του Ατλαντικού.
Να θυμήσουμε ότι κάτι παρόμοιο συνέβη πριν δύο χρόνια προς την αντίθετη κατεύθυνση: η κρίση στην αμερικάνικη αγορά κατοικίας οδήγησε στην κατάρρευση της Lehman Brothers η οποία, εν μέσω γενικευμένου πανικού, μετέφερε την κρίση στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.
Προσπάθειες επίλυσης της κρίσης
Τα συμφέροντα των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών κρατών συμπίπτουν στο ότι όλοι θέλουν να περιορίσουν την κρίση και να αποφύγουν τη στάση πληρωμών των χωρών υπό πίεση. Το «εργαλείο» για την αποφυγή της χρεωκοπίας είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) το οποίο προσφέρει ενδιάμεση χρηματοδότηση με «αντάλλαγμα» τις αντιδημοφιλείς μεταρρυθμίσεις που θα επαναφέρουν τις χώρες αυτές σε βιώσιμη δημοσιονομική τροχιά. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είχαν τη δυνατότητα να αποφύγουν την εμπλοκή του ΔΝΤ, αλλά επέλεξαν να το χρησιμοποιήσουν κυρίως λόγω της μεγάλης του εμπειρίας στην αντιμετώπιση τέτοιου είδους κρίσεων.
Καθώς το πρόβλημα είναι κυρίως ευρωπαϊκό, οι ΗΠΑ βρίσκονται στο παρασκήνιο αν και έχουν μια μικρή συμμετοχή στη χρηματοδότηση του πακέτου στήριξης. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει τη δεκαετία του 90 με τις κρίσεις στη Λατινική Αμερική (Μεξικό, Αργεντινή) οπότε οι ευρωπαϊκές χώρες συμμετείχαν στα πακέτα του ΔΝΤ χωρίς όμως να έχουν μεγάλη ανάμιξη στη λήψη αποφάσεων. Γενικά, όσον αφορά την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει μεγάλη διαφορά απόψεων μεταξύ ΗΠΑ και Γερμανίας (και ΕΕ).
Γερμανική λιτότητα και αμερικανική απλοχεριά
Αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ και η Γερμανία ετοιμάζονται να ακολουθήσουν πολύ διαφορετικές οικονομικές πολιτικές. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν μια επεκτατική πολιτική τόσο στο δημοσιονομικό τομέα (μείωση φόρων, αύξηση δημόσιων δαπανών) όσο και στο νομισματικό τομέα (quantitative easing) με κύριο στόχο τη στήριξη της οικονομίας. Αντιθέτως η Γερμανία ετοιμάζεται να αρχίσει τις περικοπές των δημόσιων δαπανών και την αύξηση της φορολογίας με στόχο τη μείωση του ελλείμματός της.
Αυτή η διαφορά, όμως, δεν είναι τόσο απόρροια διαφορετικής οικονομικής φιλοσοφίας όσο του ότι η οικονομική κρίση συνεχίζεται στις ΗΠΑ ενώ έχει κοπάσει στη Γερμανία.
Η ανεργία στις ΗΠΑ είναι κοντά στο 10% του εργατικού δυναμικού, από 4.5% το 2007, ενώ η αγορά κατοικίας δεν έχει ακόμα συνέλθει από το σκάσιμο της φούσκας με τις τιμές των ακινήτων να παραμένουν 35% χαμηλότερες σε σχέση με το 2007. Για αυτούς τους λόγους, η προτεραιότητα για τις ΗΠΑ είναι η στήριξη της ανάπτυξης ενώ η μείωση του ελλείμματος έχει μετατεθεί στις ελληνικές καλένδες.
Αντιθέτως, η γερμανική οικονομία έχει ανακάμψει δυναμικά, παρά το ότι πλήγηκε από την κατακόρυφη πτώση του εμπορίουτο 2008-09. Η ανεργία έχει πέσει κάτω από το 7% του εργατικού δυναμικού και είναι χαμηλότερη απ’ ότι ήταν πριν δυο χρόνια ενώ η παραγωγή έχει ανακτήσει το επίπεδο που είχε πριν την κρίση. Ενώ λοιπόν το 2009 και 2010 η γερμανική κυβέρνηση εισήγαγε πακέτα στήριξης της οικονομίας αντίστοιχου μεγέθους με τα αμερικάνικα (3.5% του ΑΕΠ στη Γερμανία έναντι 3.8% στις ΗΠΑ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ), από το 2011 η ανακοινωθείσα προτεραιότητα της Γερμανίας είναι να μειώσει το έλλειμμά της.