Του Λεωνιδα ΣτεργιουΟπου εφαρμόστηκαν τα μέτρα λιτότητας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ακολούθησαν «πέτρινα» χρόνια, ενώ η δημοσιονομική εξυγίανση δεν επιτεύχθηκε, τουλάχιστον σύμφωνα με το πρόγραμμα.
Ωστόσο, η διαπίστωση αυτή αποτελεί τη μισή αλήθεια. Η άλλη μισή βρίσκεται στο γεγονός ότι οι χώρες που κατέφυγαν στο ΔΝΤ δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς τη στήριξή του και χωρίς τα μέτρα που πήραν. Πρόκειται για μια σκληρή πραγματικότητα, την οποία μας διδάσκουν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα χωρών της Ευρώπης που έλαβαν βοήθεια από το ΔΝΤ, δηλαδή η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Λεττονία.
Τα παραδείγματα αυτά αποτελούν σημεία αναφοράς για την Ελλάδα; Η ΓΣΕΕ στην τελευταία έκθεση για την ελληνική οικονομία αναλύει τα προγράμματα λιτότητας και τις επιπτώσεις που είχαν στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από τη συγκριτική παρουσίαση εντοπίζονται πολλές ομοιότητες με την ελληνική οικονομία, αλλά και σημαντικές διαφορές που είναι ικανές να κάνουν τη διαφορά. Για παράδειγμα, η Ουγγαρία είχε μεγάλη εξάρτηση από τις ξένες επενδύσεις, κάτι που η Ελλάδα όχι μόνο δεν έχει, αλλά ανέκαθεν έκανε ό,τι μπορούσε για να τις διώξει. Μία άλλη σημαντική διαφορά είναι ότι η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωζώνης, ενώ Ρουμανία και Λεττονία ήταν εκτός της Ζώνης του Ευρώ. Ας δούμε, όμως, κάθε περίπτωση ξεχωριστά.
Τον Νοέμβριο του 2008 η κυβέρνηση της Ουγγαρίας, σε συνεργασία με το ΔΝΤ, την Ε.Ε. και την Παγκόσμια Τράπεζα ενεργοποίησαν μηχανισμό «στήριξης» παρόμοιο με αυτόν της Ελλάδας. Κυριότερη αιτία για την ενεργοποίηση του μηχανισμού ήταν (πέρα από τη δυσμενή διεθνή συγκυρία), η μεγάλη πίεση που δέχθηκε το εθνικό νόμισμα σε συνδυασμό με την έντονη εξάρτηση της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας από τις άμεσες ξένες επενδύσεις και τις εξαγωγές. Εγκρίθηκε δάνειο ύψους 12,5 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ, 6,5 δισ. ευρώ από την Ε.Ε. και 1 δισ. από την Παγκόσμια Τράπεζα.
Ενα χρόνο μετά τη λήψη των μέτρων οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν 2,1%, οι λιανικές πωλήσεις περιορίστηκαν 4,7%, η ανεργία εκτινάχθηκε στο 11,4% (από 7,8% το 2008), η βιομηχανική και αγροτική παραγωγή μειώθηκε κατά 17% κλπ. Στον προϋπολογισμό του 2010 προβλέπονται περικοπές περίπου 2,1 δισ. ευρώ οι σημαντικότερες εκ των οποίων αφορούν τις κρατικές ενισχύσεις προς τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις μεταφορές, την εκπαίδευση και τις κοινωνικές υποδομές. Σύμφωνα με τη ΓΣΕΕ, για το μέλλον της ουγγρικής οικονομίας προβλέπεται σταδιακή ανάκαμψη τα επόμενα χρόνια, αύξηση των ξένων επενδύσεων λόγω και των φορολογικών ελαφρύνσεων για επιχειρήσεις που εξαγγέλθηκαν πρόσφατα (π.χ. μείωση ενιαίας φορολογικής κλίμακας από 19% σε 10% για εταιρική φορολόγηση και αύξηση εταιρικού αφορολόγητου ορίου από 180.000 ευρώ σε 1.800.000 ευρώ), η οποία όμως θα συνοδεύεται πλέον με υψηλή ανεργία κα ραγδαία πτώση του βιοτικού επιπέδου.
Η ρουμανική οικονομία το διάστημα 2003-2008 αναπτυσσόταν με ρυθμούς κοντά στο 6,5%, κυρίως λόγω των άμεσων ξένων επενδύσεων και των εισροών ξένων κεφαλαίων. Ομως, η διεθνής κρίση έπληξε τη Ρουμανία και τον Μάιο του 2009 εγκρίθηκε από ΔΝΤ, Ε.Ε. και Παγκόσμια Τράπεζα δάνειο ύψους 20 δισ. ευρώ με στόχο να ανακοπεί η επίθεση των αγορών προς το εθνικό νόμισμα και να μπορέσει η χώρα να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.
Τα μέτρα που ελήφθησαν οδήγησαν τη ρουμανική οικονομία σε βαθιά ύφεση (-8,5% το 2009 από 7,1 το 2008), ραγδαία πτώση της συνολικής εγχώριας ζήτησης και υπερδιπλασιασμό της ανεργίας (από το 4% το 2008 στο 9,6% το 2009). Σημειώνεται ότι με απόφαση του Συνταγματικού δικαστηρίου της Ρουμανίας κάποια από τα μέτρα λιτότητας (κυρίως όσα αφορούσαν τις περικοπές στις συντάξεις και τους μισθούς) κρίθηκαν ως αντισυνταγματικά γεγονός που οδήγησε το ΔΝΤ να καθυστερήσει τη καταβολή της επόμενης δόσης του δανείου.
Παρ’ όλα αυτά, η Ρουμανία αναμένεται να παρουσιάσει φέτος υψηλότερο έλλειμμα από εκείνο που προβλεπόταν στο σχέδιο στήριξης. Το έλλειμμα εκτιμάται ότι θα φτάσει το 7% του ΑΕΠ, αρκετά υψηλότερο από τον στόχο του 5,9%.
Η ειδική περίπτωση της ΛεττονίαςΤον Δεκέμβριο του 2008, η κυβέρνηση της Λεττονίας προσέφυγε στη βοήθεια του ΔΝΤ προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη δημοσιονομική πορεία της χώρας. Ο σημαντικότερος λόγος για την προσφυγή ήταν η απροθυμία της κυβέρνησης να αποσυνδέσει το τοπικό νόμισμα (λατ) από το ευρώ, προκειμένου να μη χαθεί η πορεία προς την ένταξη στην Ευρωζώνη. Το αποτέλεσμα των ληφθέντων μέτρων ήταν η βαθύτατη ύφεση (-18% το 2009), η εκτόξευση της ανεργίας στο 20% και η μαζική φυγή πτυχιούχων στο εξωτερικό.
Η έκθεση της ΓΣΕΕ αναφέρει ότι παρά τα επαχθή μέτρα λιτότητας, οι προβλέψεις για περιορισμό του δημόσιου ελλείμματος δεν επιβεβαιώνονται, αποδεικνύοντας την αποτυχία του προγράμματος.
Στη Λεττονία το συνταγματικό δικαστήριο της χώρας έκρινε τα μέτρα που επέβαλε το ΔΝΤ αντισυνταγματικά. Ετσι, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να επαναφέρει τις συντάξεις στο αρχικό ύψος τους, καθώς και να δεσμευθεί ότι θα επιστρέψει έως το 2015 στους συνταξιούχους τα ποσά που είχαν παρακρατηθεί έως την απόφασή του. Οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ και της Ε.Ε. συνέχισαν να χορηγούν κανονικά τις δόσεις του δανείου, συνολικού ύψους 7,5 δισ. ευρώ.