Για να γίνει κατανοητό το σκάνδαλο στο ευρύ κοινό, πρέπει να καταλάβει πρώτα κανείς πώς λειτουργεί η υποτιμητική κερδοσκοπία, το λεγόμενο «σορτάρισμα» (από το αγγλικό short selling, βραχεία πώληση) των ομολόγων.Αυτό συμβαίνει με τον εξής τρόπο: Ο απλός επενδυτής όταν πουλάει, πουλάει ομόλογα που έχει. Αντιθέτως, ο κερδοσκόπος, πουλά ομόλογα που δεν έχει και τα οποία πρέπει να τα βρει και να τα παραδώσει στον αγοραστή μέσα σε συγκεκριμένη προθεσμία μερικών ημερών. Αν μέσα σε εκείνες τις ημέρες, που έχει περιθώριο ο πωλητής-κερδοσκόπος, τα ομόλογα χάσουν σε αξία, τότε αυτός μεν θα τα αγοράσει σε χαμηλότερη αξία, όμως θα τα παραδώσει στον τελικό αγοραστή τους στην αξία που αρχικά συμφωνήθηκε.
Αν δηλαδή συμφωνήσει να πουλήσει με το spread στα 250 (υψηλότερη αξία ομολόγου) και βρει να αγοράσει ομόλογα, μερικές ημέρες μετά, όταν το spread είναι στα 350 (χαμηλότερη αξία ομολόγου), ο κερδοσκόπος θα επωφεληθεί από τη διαφορά των 100 μονάδων βάσης (δηλαδή: 1% επί του κεφαλαίου). Θα έχει κερδίσει δηλαδή 1% επί της αξίας των χρημάτων του μέσα σε ελάχιστες ημέρες. Όταν παίζονται κάμποσα δις ευρώ καθημερινά, προκύπτουν μεγάλα ποσά από τη διαφορά των τιμών.
Με απλά λόγια δηλαδή, ο κερδοσκόπος συμφωνεί να πουλήσει ακριβά κάτι που δεν έχει, και ψάχνει μετά να αγοράσει αυτό το κάτι πιο φθηνά, για να το δώσει στον αγοραστή του. Αυτό είναι όλη η περίφημη κερδοσκοπία. Το στοιχείο κλειδί σε αυτό το μηχανισμό κερδοσκοπίας αποτελεί, προφανώς, η δυνατότητα του πωλητή να παραδώσει τα ομόλογα, που συμφώνησε να πωλήσει, μερικές ημέρες μετά τη συμφωνία πώλησης. Αν αυτή η δυνατότητα δεν υπάρχει, δεν υπάρχει τότε η δυνατότητα υποτιμητικής κερδοσκοπίας.
Τώρα ας δούμε τι ακριβώς συνέβη στην περίπτωσή μας.
Μέχρι τον Οκτώβριο του 2009, το χρονικό περιθώριο για να παραδοθούν τα πωλούμενα ομόλογα στους αγοραστές τους ήταν 3 ημέρες (το λεγόμενο Τ+3). Οι κερδοσκόποι δηλαδή μπορούσαν να περιμένουν (ή να προκαλέσουν) να πέσει η τιμή των ομολόγων (να ανεβεί, δηλαδή, το spread) για τρεις ημέρες, χρονικό διάστημα όχι πολύ μεγάλο.
Στις 22 Οκτωβρίου 2009, η Τράπεζα της Ελλάδος έδωσε τη δυνατότητα οι τρεις αυτές ημέρες να γίνουν δέκα (Τ+10). Δηλαδή, έδωσε πολύ μεγαλύτερα περιθώρια και δυνατότητες στην υποτιμητική κερδοσκοπία, δίνοντας στην ουσία το σύνθημα για το κερδοσκοπικό πάρτυ!
Στις 10 Δεκεμβρίου 2009, έγινε κάτι ακόμη χειρότερο: Η Τράπεζα της Ελλάδος αποφάσισε να μην επιβάλλονται κυρώσεις σε όποιον κερδοσκόπο δεν έδινε τα ομόλογα στον αγοραστή τους μετά τη λήξη των δέκα ημερών! Όχι μόνον δηλαδή είχαν όλον τον καιρό να κάνουν πάρτυ με τα ομόλογα, αλλά μπορούσαν να το κάνουν χωρίς κανένα ρίσκο! Αν δεν έπεφτε η τιμή των ομολόγων (αν δεν ανέβαιναν τα spreads), τότε αυτοί απλούστατα δεν έδιναν ποτέ στον αγοραστή ομόλογα και δεν είχαν, συνεπώς, απολύτως τίποτα να φοβούνται ή να χάσουν σε περίπτωση που δεν είχε πιάσει η κερδοσκοπική τους τακτική! Μονά ζυγά δικά τους, win-win παιχνίδι για τους κερδοσκόπους, lose-lose για τα ελληνικά ομόλογα!
Υπό αυτές τις συνθήκες, όποιος ήθελε να κρατήσει ελληνικά ομόλογα και να μην τα πουλήσει, θα έπρεπε να είναι ένας πραγματικός ήρωας-«χασοσκόπος» στο πάνθεον των απανταχού Φιλελλήνων. Η ίδια η Τράπεζα της Ελλάδος έλεγε, στην ουσία: «κερδοσκόπησε χωρίς ρίσκο, μπορείς!»
Το εξωφρενικότερο είναι ότι αυτές οι δύο αποφάσεις δεν πάρθηκαν με Πράξη του Διοικητική της Τράπεζας της Ελλάδος, Γ. Προβόπουλου, όπως ήταν το νόμιμο, αλλά με απλές εντολές της Διεύθυνσης Οργάνωσης της ΤτΕ. Η δυνατότητα που δόθηκε δηλαδή στους κερδοσκόπους να κάνουν το πάρτυ ήταν παράνομη! Η παράνομη αυτή κατάσταση επιχειρήθηκε να νομιμοποιηθεί με την υπʼ αριθ. 158/10-2-2010 Πράξη του Διοικητή της ΤτΕ, την οποία δεν θα υπέγραφε ο ίδιος ο Προβόπουλος, αλλά ο υποδιοικητής Ι. Παπαδάκης. Ούτε όμως αυτή η πράξη υπογράφηκε ποτέ και η προθεσμία 10 ημερών για να κερδοσκοπήσουν στα ομόλογα χωρίς ρίσκο έμεινε παράνομη. Νόμιμη εξακολουθούσε να είναι η προθεσμία των τριών ημερών.
Η δυνατότητα για το κερδοσκοπικό πάρτυ συνεχίστηκε μέχρι τις 8 Απριλίου 2010, οπότε μειώθηκε η κερδοσκοπική προθεσμία στη μία ημέρα και αποτράπηκε σχεδόν πλήρως η δυνατότητα κερδοσκοπίας. Ήταν όμως πια πολύ αργά. Ήδη τα ελληνικά ομόλογα είχαν καταρρεύσει. Πριν θέσουμε τα αμείλικτα ερωτήματα, μια τελευταία λεπτομέρεια από το ρεπορτάζ του Ε.Τ. (δείτε το στο σύνδεσμο http://theamapati.wordpress.com/2010/04/20/respect/) : Η αύξηση της κερδοσκοπικής προθεσμίας από τρεις σε δέκα ημέρες έγινε μετά από αίτημα της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών που υποβλήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2009, την επομένη των εκλογών!